نشریه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)
پیاپی 4 (تابستان 1389)

سیاری از نویسندگان امریکایی در سده بیستم، تحت تاثیر مکتب های فلسفی غرب قرار گرفته اند و از سرچشمه آن مکتب ها سیراب شده اند. اما هنری میلر، بر خلاف دیگر نویسندگان امریکایی، به عرفان شرق و آیین های فکری چین، هند و جنوب شرقی آسیا توجه داشت. میلر در این رهگذر به آیین بودا و همچنین به آیین تایوییسم گرایش یافت و آثار ادبی او را می توان بازتابی از این شیوه های تفکر شرقی به شمار آورد.هنری میلر از این حیث، نویسنده ای استثنایی و نوآور است و مسیر تفکر او با جامعه معاصرش در تقابلی چشمگیر قرار داشت

ابوالمحامد محمد، سیف فرغانی شاعر و صوفی عهد ایلخانی در دو حوزهی غزل و قصیده هنرنمایی کرده است. کناره گیری او از شغل دیوانی در دستگاه شمس الدین محمد جوینی صاحب دیوان و مهاجرت او به روم و البته اوضاع نابسامان آسیای صغیر موجب گردید که در آقسرا انزوا پیشه کند و زندگی درویشی را بر راحت بندگی و ستایشگری ترجیح دهد. این انزوا موجب بی توجهی و بی دردی او نسبت به ناهنجاری های چشمگیر در طبقات مختلف جامعه و مشکلات عدیده ی مردم نگردید بلکه انعکاس روح متعهد و دردمند او را در اشعار او می توان ملاحظه نمود. شمشیر برنده و در عین حال مرصع زبان سیف از نقد هیچ طبقه و گروهی فرو گذار نکرده است و حتی حاکمان روز را از دم تیغ نقد گذرانده است.این نقدها در بیشتر موارد با پند و نصیحت و انذار همراه است. در این تحقیق ضمن بررسی و مطابقت نگاه سیف به زمانه و اهل زمانش با آنچه در باب تاریخ معاصر او در دست داریم سعی شده است نگاه سیف به مقوله هایی چون تفسیرقرآن، شعر، فلسفه، دین و عرفان صرفا بر اساس قصاید او بررسی و بیان گردد.

شعر معاصر از آغاز پیدایش، پیام آور ارزش های تازه ای برای انسان بوده است که بررسی این ارزش ها، ما را به چشم اندازهای تازه ی انسان امروزی نزدیک تر می کند. آنچه که علاوه بر جنبه ی زیبایی شناختی شعر، خواننده ی امروز از شاعر و اثرش انتظار دارد توجه به مسایل والای انسانی است. با مطالعه ی شعر هر شاعر می توان دریافت که آیا شاعر از «من فردی» به «من اجتماعی» رسیده است یا خیر؟ و دیگر این که آیا شاعر هنوز در بند شهرت طلبی های خویش است و درد مردم را به فراموشی سپرده است؟ نیما و نازک الملایکه – بنیان گذاران شعر نوی فارسی و عربی- در زمینه های مختلف اجتماعی، سیاسی، عاطفی و شخصی اشعاری را سروده اند و به همین خاطر اشعار مشابهی در دیوان هر دو شاعر یافت می شود. یکی از این تشابهات، توجه به مساله ی « فقر و تهیدستی حاکم بر جامعه» است. نیما که مهم ترین ویژگی شعرش، مردم گرایی و محتوای اجتماعی آن است؛ در شعر بلند «خانواده ی سرباز» فاصله ی طبقاتی ناشی از بی عدالتی در جامعه را به تصویر می کشد. از سوی دیگر، نازک الملایکه شاعر سنت شکن عرب نیز در قصیده ی «القصر و الکوخ» تاثر و غم خود را از دردمندی و بدبختی مردم در قالب این شعر بیان می نماید. در این پژوهش، ضمن مروری گذرا بر زندگی نیما یوشیج و نازک الملایکه و اوضاع سیاسی- اجتماعی عصر آنان، مساله ی «فقر و تهیدستی» در شعر این دو شاعر – خانواده ی سرباز و القصر و الکوخ- بررسی می شود. در پایان نیز ضمن بحث و نتیجه گیری، شباهت ها و تفاوت های شعری آنان از این دیدگاه بیان می گردد.

مسالهی ادبیات و بازنمایی جهان اجتماعی در آن یکی از مهمترین عرصه های مطالعاتی جامعه شناسی است. برای شناخت تاریخ اندیشه به ویژه اندیشه ی اجتماعی می توان از آثار ادیبان کمک گرفت. رمان ژانری مناسب برای تحلیل سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر می نماید. بحث در ساختارهایی که اثر را به وجود آورده و یافتن ارتباط دوسویه ی کلیت اثر ادبی با کلیت اوضاع اجتماعی دوره ای که اثر در آن تکوین یافته، هدف اصلی این پژوهش بوده است. برای این منظور رمان سال های ابری را که دوران پرالتهاب تاریخ ایران یعنی سال های حکومت پهلوی دوم (1357 1320) را در بر می گیرد، انتخاب کرده و با استفاده از روش ساختارگرایی تکوینی و نقد تکوینی گلدمن، بر این مهم دست یافته است. نگارنده در این مقاله کوشیده است با استفاده از نقد جامعه شناختی که بر ارتباط ادبیات با محیط و طبقات اجتماعی تاکید می کند و بر اقتصاد رایج جامعه متکی است، به تحلیل رمان مورد نظر بپردازد. در نقد جامعه شناختی به روابط متقابل بین ادبیات و اجتماع توجه می شود. در این پژوهش پس از بازسازی بافت تاریخی متن و قرار دادن نویسنده و متن در چارچوب یدیولوژی طبقه ای که نویسنده به آن تعلق دارد، به این نتیجه رسیدیم که نویسنده به عنوان کارگذار طبقه ی اجتماعی با رسیدن به آگاهی ممکن گروه توانسته است آگاهی طبقاتی عامل اصلی پیدایش رمان (طبقات) را به خوبی نمایان سازد.

تهماسب میرزا (پسر شاه سلطان حسین صفوی) در صدد مقابله با افاغنه برآمد. در این راستا فتحعلی خان قاجار با او همداستان شد. اما با ظهور نادر، زمینه برای قتل فتحعلی خان قاجار فراهم آمد. پس از قتل نادر شاه و روی کار آمدن حکومت کریم خان زند، محمدحسن خان قاجار (پسر فتحعلی خان) در صدد کسب قدرت درآمد، اما به قتل رسید. فرزندان محمدحسن خان، تحت نظر دولت کریم خانی قرار گرفتند از جمله «آقا محمدخان قاجار» در شیراز تحت نظر بود. آقا محمد خان (با اطلاع از مرگ کریم خان) به استرآباد برگشت؛ و پس از تلاش های بسیار، سلسله قاجار را تاسیس کرد. همه مورخان او را فردی خونخوار و قسی القلب و کینه توز و در عین حال مدیر و کاردان معرفی کرده اند. او در کینه توزی سخت پای می فشرد. از جمله در راستای کینه توزی با خاندان کریم خان دختر خان زند را با یک چاروادار قزوین، وادار به ازدواج کرد.